Verso Books, David Harvey’in doğumunun 90. yılı vesilesiyle, Harvey’in kentsel coğrafya, antropoloji ve ekonomi alanındaki eşsiz katkılarını konu alan bir dizi kısa deneme yayımladı. Bu denemelerin ilki, UCLA’de Ekonomik Coğrafya alanında çalışmalar yapan Prof. Eric Sheppard tarafından yazıldı.

David'in ilk kitabı, Coğrafyada Açıklama, devrim niteliğinde bir eserdir. 1969'da Bristol'da Coğrafya bölümüne kaydolduktan sonra bu kitapla karşılaştım. Coğrafya büyük ölçüde naif empirizm uygularken, Bristol yeni bir (bilimsel) coğrafya yayıyordu ve eski coğrafyayı bir engel olarak görüyordu, bu da onu Coğrafya A seviyesinde neredeyse başarısız olan birini kabul eden tek bölüm yapıyordu! Hiçbirimizin daha önce karşılaşmadığı istatistik eğitimi almak için bir hafta erken gelmek zorundaydık. David, Bristol'dan Baltimore'a gitmek üzere ayrılırken, veda hediyesi olarak Coğrafyada Açıklama’yı geride bırakmıştı. Bu kitap zorunlu okumaydı.

O dönem, İngilizce konuşulan sosyal bilimler daha bilimsel hale gelmek için ellerinden geleni yapıyordu. İkinci Dünya Savaşı sırasında askeri lojistiğin yönetiminde operasyon araştırmalarının başarısından güç alan İngilizce konuşulan ülkelerde, sosyal bilimlerin doğa bilimlerini taklit ederek mantıksal ampirizmi kullanarak toplumu sadece açıklamakla kalmayıp, planlama yoluyla iyileştirebileceğini düşünmek norm haline gelmişti. Bilim şapkasını takmak isteyen coğrafyacılar için Bristol, Birleşik Krallık'ın rahiplik eğitim merkezi haline geldi (ABD'deki Iowa ve Washington üniversiteleri ile İsveç'teki Lund üniversitesi ile birlikte). David ve Peter Haggett'in izinden giderek, kendimizi uzay kadetleri, niceliksel devrimin öncüleri olarak görüyorduk.

Altı bölüme ayrılmış ve David'in bilimsel bir yaklaşımı anlamaya yönelik kendi çabası olarak alçakgönüllülükle sunulan kitap, genç bir devrimcinin bu disiplini ele geçirmek için ihtiyaç duyduğu her şeyi sağlıyor gibiydi (tıpkı Paul Samuelson'ın o zamana kadar yedinci baskısı çıkan İktisat’ının neoklasik iktisat için yaptığı gibi). Kitap; okuyucuya felsefe, metodoloji ve açıklama; sosyal bilimler ve coğrafyada açıklama; teoriler, yasalar ve modeller; matematik, geometri ve olasılık teorisi; gözlem, sınıflandırma ve veri toplama; nedensellik, zamansallık, işlevselcilik ve sistem analizi konularını tanıtıyor. Beş yüz sayfalık kitap, okuması zor bir eserdir. Kendimizi şu konulara alıştırmak zorunda kaldık: bilim ve nedensellik üzerine deneyci felsefe (David, bir sonraki kitabında, kişisel değerlerin ve disiplin normlarının bilimsel uygulamaları kaçınılmaz olarak şekillendirdiğini belirterek, pozitivist nesnellik iddialarından kaçınmaya özen gösterdi); teori oluşturmanın ne anlama geldiğini, bu teorilerin basitleştirilmiş modellerini oluşturmayı ve ampirik hipotezler formüle edip test ederek bunları değerlendirmeyi; teori dili olarak matematiği, geometriyi ve uzay felsefesini ve istatistiksel çıkarımları; dünyayı gözlemlerimizi nasıl ölçüp sınıflandıracağımızı ve veri tabanlarını nasıl oluşturacağımızı ve tüm bunları, dünya hakkında gözlemlediklerimize nedensel açıklamalar oluşturmak için nasıl kullanacağımızı öğrenmek zorundaydık. Coğrafyada Açıklama, Bristol'da lisans öğrencisiyken hayatımızın bir parçası olsa da, 1971'de niceliksel (ve daha sonra radikal) coğrafyacı Keith Bassett bir Antipode dergisi yığınıyla bir derse geldiğinde perde arkasına kısa bir bakış attık.

Kitap ilk bakışta “genç Harvey”in bir kalıntısı gibi görünüyor. Ancak, Marx'ta olduğu gibi, eski ile yeniyi ayıran bir çizgi çekmek yanlış olur. Coğrafyada Açıklama, David'in entelektüel dönüşümünün ötesine geçen özellikler taşıyordu ve onu sonraki mekânsal Marksizmine taşıdı. Kitabın yazımı, bu konuda bilgisi olmayanların bile karmaşık argümanları kavramasını mümkün kılan bir netlikte. Yazının üslubunda, iddialarını ileri sürüşünde inkâr edilemez bir güven hissediliyor ve bu da kitabın ikna ediciliğini artırıyor. Bu güven, derin bir felsefi ilgiden kaynaklanıyor -bu durumda mantıksal empirizm ve rasyonalizmden (Russell, Popper, Nagel, Hempel vb.). Bu programa katılmayanlara, özellikle de Richard Hartshorne ve Carl Sauer gibi öncü niceliksel coğrafyacılara karşı bir sabırsızlık vardır; bu kişilerin düşünceleri, davayı ilerletmek için yıkılması gerekmektedir. (İkinci kitabı Social Justice and the City/Sosyal Adalet ve Kent'te, günah keçisi ABD niceliksel coğrafyasının önde gelen ismi haline gelen Brian Berry olur.)

Son olarak, David'in coğrafi (Coğrafyada Açıklama’da mekânsal) düşünmenin anlayışımızı ve açıklayıcı çerçevelerimizi nasıl dönüştürdüğünü gösterme konusundaki kararlılığı da önemlidir. David, bu konuyu daha sonra çığır açan üçüncü kitabı Sermayenin Sınırları’nda Marx'ın Kapital'ine getirir. David, Coğrafyada Açıklama’da zaten hiç terk etmediği mekânsal kavramlar geliştirir. Cassirer gibi mekânsal filozofları kullanarak mutlak, göreceli ve ilişkisel mekân arasında ayrım yapar. Sonuncusu, yani ilişkiler sistemi olarak mekân, Marksist teorinin mekânsallaştırılma çerçevesinin merkezine yerleşir. Neredeyse otuz yıl sonra, Adalet, Doğa ve Farklılığın Coğrafyası (1996; onun “en coğrafi kitabı”) adlı kitabında David, ilişkisel mekânı diyalektik olarak düşünmenin merkezine yerleştirir ve Coğrafyada Açıklama'da okuduğu ve alıntı yaptığı iki filozofa, Gottfried Wilhelm Leibniz ve Alfred North Whitehead'e geri döner.

David'in mantıksal empirizmle olan ilgisi hızla azaldı. Üç yıl sonra bu yaklaşımı tamamen terk ederek, Marx'ın diyalektik/ilişkisel açıklayıcı çerçevesine doğru ilerlemeye başladı. Bu, görünüşe bakılırsa dikkat çekici entelektüel değişimi anlamak için, Harvey'in içinde bulunduğu uzay-zamanı ele alalım. 1960'larda Cambridge ve Bristol Üniversiteleri, ilerici İşçi Partisi hükümetinin etkisi altında sosyal demokrasi ve devlet planlamasına bağlı bir Britanya'da sığınak niteliğindeydi. Bu, İkinci Dünya Savaşı sonrası büyüme ve yeniden dağıtımın yaşandığı bir dönemdi ve Cambridge ve Bristol, İngiltere'nin özellikle ayrıcalıklı güney bölgesinde yer alıyordu. Bu kurumlar, David'in Kent'te büyüdüğü işçi topluluklarından uzak, elit (büyük ölçüde beyaz, erkek) ve korunan alanlardı. Yaşadıkları toplumları iyileştirmek isteyen sol liberal akademisyenler için, (doğal) bilimsel ilkelere ve nicel yöntemlere dayalı planlama mantıklıydı; coğrafya ise bu akıma geç katılmıştı. Ancak Baltimore'a taşınması, onu bu tür kabul görmüş inançları sorgulamaya itti; 1970'lerin Baltimore'unun konjonktürel uzay-zamanı, tamamen farklı bir durum ortaya çıkardı.

Johns Hopkins; Bristol ve Cambridge ile aynı türden korunan elit entelektüel bir alan sunuyordu, ancak 1970'lerin Amerika'sında, Vietnam Savaşı karşıtı hareketler, Black Power/Siyah Gücü hareketleri ve kentsel etnik temelli ayaklanmalarıyla parçalanmış bir ülkede, David'in gelmesinden bir yıl önce ABD Ulusal Muhafızları, XVIII. Hava İndirme Kolordusu ve 197. Piyade Tugayı'nın Martin Luther King suikastının ardından geniş çaplı ayaklanmaları bastırmak için çağrıldığı bir şehirde bulunuyordu. David, Bristol'da bisiklet sürmek yerine, Fred Hampton'ın yargısız infazından sonra Baltimore'daki Kara Panterler ofisini korumak için sokaklarda uyumak zorunda kaldı. İngiltere'de işçi sınıfından aileler için inşa edilen sosyal konutlar yerine, David'in Baltimore'un konut piyasası üzerine yaptığı ilk araştırmalar, yoksul koşullarda yaşayan siyah nüfusun, slumlordlar (Gecekondu standartlarında ya da oldukça bakımsız evleri, işçi sınıfından ailelere kiraya veren çoklu mülk sahipleri/bir nevi gecekondu ağası; ç.n.) ve ilgisiz belediye yönetimi tarafından daha da kötüleştirildiğini ortaya çıkardı. O ve öğrencileri, Marx'ı okumaya başladılar ve bu onlar için anlam ifade etti; Baltimore'un konut piyasasının nasıl işlediğine dair ona yeni içgörüler sağladı. Aslında, bu sadece David için anlam ifade etmiyordu. Hatırladığına göre, Baltimore'daki konut araştırmasının bulgularını bildirdiği bir toplantıda, Chase Manhattan Bank'ın başkan yardımcısı, “New York'ta karşılaştığımız en büyük sorunlardan biri, mahalleyi iyileştirdiğimizde, destek olmaya çalıştığımız insanların oradan ayrılması” diyerek benim açıklamamın çok iyi bir fikir olduğunu söyledi. 'Bunu nereden buldun?’ diye sordu. 'Engels'ten buldum’ dedim. ‘O Harvard'da mı?’ dedi. ‘Hayır, Friedrich Engels.’ Biraz şok oldu."

David ile 1970'lerin ortalarına kadar tanışmadım. O zamana kadar o, radikal Marksist coğrafyanın önde gelen teorisyeni olmuştu ve ben de kendi coğrafi ve entelektüel dönüşümümü tamamlamıştım. David gibi -ve Marx için mantıksal empirizmi terk eden diğer birkaç birinci nesil radikal coğrafyacı gibi- ben de Kuzey Amerika'ya taşınmıştım. Orada tam anlamıyla Amerikan kapitalizmini ve onun bitmek bilmeyen savaşlarını deneyimledim ve Avrupa sosyal demokrasisinin çöküşünü izledim. Toronto'da nicel bir doktora tezi tamamladıktan sonra, Minnesota'da öğretim görevlisi olarak çalışmaya başladım ve Sosyalist Coğrafyacılar Birliği'nde aktif olarak yer aldım. 1968 yılı sona ermiş gibi görünse de, son derece sorunlu bir dünyanın mevcut durumunu açıklamak oyunbozanlık gibi geliyordu. Mevcut durumu olduğu gibi kabul etmek yerine sorgulayan ve daha özgürleştirici alternatifler hayal eden yeni teorik ve metodolojik çerçeveler arıyordum; Marx, lisansüstü eğitimimden beri beni cezbetmişti. David o günden beri bu yolda benim yol arkadaşım oldu. Sermayenin Sınırları, Trevor Barnes ile birlikte mekânsal Marksizm (The Capitalist Space Economy/Kapitalist Mekân İktisadı) alanına giriş yapmamıza ilham verdi ve bunu sonraki on yıllarda birçok başka ilham izledi. David aynı zamanda dostum oldu; her zaman aynı fikirde olmasak da, entelektüel yolculuğum onunkiyle ayrılmaz bir şekilde bağlantılı.

Coğrafyada Açıklama, onun sonraki 20'den fazla kitabının yanında bir anomali gibi görünebilir, ancak aynı zamanda kuralı doğrulayan bir istisna olarak da görülebilir. Kitabın açıklayıcı teorileştirmeye olan sarsılmaz bağlılığı (“teorilerimiz ile bizi tanıyacaksınız”, s. 486), yalnızca nicel coğrafyayı ilerletmekle kalmayıp aynı zamanda eleştirel bir coğrafi teori için olasılık koşullarının yaratılmasına da yardımcı olan yollarla, kendi ana disiplininin saf ampirizmini baltaladı -bu teori, artık Marx ve coğrafi ekonomi politiğin çok ötesine geçmiştir. Dahası, David'in kendisi Marksizme geçmesine rağmen, Coğrafyada Açıklama’nın etkisi devam etmektedir: Google Scholar'a göre, alıntı sayısı 2013 yılında zirveye ulaşmış ve günümüzde coğrafi açıklama ve nedensellik üzerine devam eden felsefi tartışmalarda, hatta eleştirel coğrafyacılar tarafından bile düzenli olarak alıntılanmaya devam etmektedir!

Doğum günün kutlu olsun David, nice yıllara!

https://www.versobooks.com/en-gb/blogs/news/explaining-with-david adresinde yayımlanan metinden çevrilmiştir.

 Çeviri: Gerçeğin Günlüğü

Gerçeğin Günlüğü’nü; 

Twitter üzerinden takip etmek için buraya, 

Bluesky üzerinden takip etmek için buraya, 

Facebook üzerinden takip etmek için buraya, 

Blogun Telegram kanalını takip etmek için ise bu bağlantıya tıklayınız.